کاملترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت بیست و دو

خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی

رفع و رجوع کردن-حل کردن-فیصله دادن

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

آدم استخوان‌دار-کسی که اراده و پشتکار دارد

 

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها

چشم برداشتن-زضا دادن-قبول کردن

آبِ سیاه(نیمه کوری)

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن

چلو خورش-غذایی مرکب از چلو و یک نوع خورش
دهن کسی را آب انداختن-کسی را به طمع انداختن-میل شدید در کسی ایجاد کردن

دور از شما ب-لانسبت

زیر شال کسی قرص شدن-شکم کسی سیر بودن

 

اُزگل(بی‌سروپا، کم شعور و بی‌شخصیت)
 

خایه-بیضه-جرات

راست شدن-رو به راه شدن

پر و بال-امکان-فرصت

اسم‌ورسم-نام و مقام-شهرت و اعتبار

 
پاشنه کوتاه-کفشی که پاشنه ی کوتاه دارد

خودفروش-فاحشه-خائن

آتش‌پا(فرز و چالاک، بی قرار)

بُراق شدن-با خشم و غضب با کسی برخورد کردن

 

درد و بلای کسی به جان خوردن-تعبیری تحقیرآمیز برای مقایسه ی دو نفر با یکدیگر که این یکی صفات آن دیگری را نداشته باشد

انگشتر پا-چیز بی‌ارزش

زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن

چاله سیلابی-نگا. چاله خر کشی
آشیخ روباه(آب‌زیرکاه، مکار)

اُرد-درخواست-سفارش-دستور

حرف دهن خود را نفهمیدن-مزخرف گفتن-حرف بی ربط زدن

این پا آن پا کردن-دودل بودن-وقت تلف کردن

جواب دندان شکن-جواب قاطع و صریح

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن

آدم بی‌خود-بی‌شخصیت و بی‌معنی
خندیدن تو روی کسی-به کسی که بسیار گستاخ است می گویند

بار-آنچه برای پختن در دیگ بریزند-اجاق

آسمان‌جل-ندار-بی‌چیز-کسی که رواندازش آسمان است

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن
پر رودگی-پر گویی-پر حرفی

بر ملا شدن-آشکار گشتن
چوب خط زدن-نشانه نهادن بر چوب خط
 

رو به قبله کردن-کسی را که درحال مرگ است رو به قبله خواباندن

دهن لق-کسی که راز خود و دیگران را بازگوید

چوب آخر را زدن-پایان کاری را اعلام کردن-مانند در حراج

حق-باج سبیل-رشوه

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن
توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

زنیکه-زنکه

خر بی یال و دم-احمق-نادان

آبِ سیاه(نیمه کوری)

توی دل کسی را خالی کردن-کسی را ترساندن-ناامید کردن

پَخ دار-چیزی که تیزی لبه های آن گرفته شده باشد

دور سر گرداندن-بلاتکلیف گذاشتن-معطل گذاشتن

چسو-ترسو-بزدل-آن که بسیار چس دهد

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن

استخوان‌دار-محکم-بااراده

ای والله گفتن-به برتری کسی بر خود اقرار کردن

آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)
زیادی حرف زدن-سخنان خارج از موضوع یا بیرون از صلاحیت گفتن-وراجی کردن

ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)

روی چوب کردن کسی-کسی را برای کاری تحریک کردن
از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)

دبش-گس-دارای مزه ی ترش و گزنده

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع

الفرار-گریز-بگریز !

تپه گذاشتن-بول کردن

به خورد کسی دادن-به زور به کسی خوراندن-به کسی قالب کردن
به مفت نیارزیدن-هیچ ارزشی نداشتن

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

چوب حرفی-چوب کوچکی که به دست کودکان می دادند تا روی سطر های کتاب بگذارد و آن ها را بخواند

 

خیر ندیده-نفرینی است به معنی امیدوارم خیر نبیند

از دست برآمدن(ممکن و شدنی بودن، از عهده بر آمدن)

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

زبان گرفتن-لکنت زبان-از حالات و گفتار مرده یاد کردن و دیگران را گریاندن
بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن

آجیل مشکل‌گشا(آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند)

بر ِ آفتاب-رو به آفتاب-آفتاب رو

به جا آوردن-شناختن

دست دادن-پیش آمدن
درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز
خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

 

توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

چرخ کردن-دوختن با چرخ خیاطی-خرد کردن گوشت با چرخ گوشتی

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

خم شدن-دولا شدن

آبدست(ماهر، استاد)

جانور-کرم شکم و معده
استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

آب بردار(دوپهلو، کنایه‌آمیز)

 
دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

امان کسی را بریدن(کسی را درمانده و بیچاره کردن)

به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

 

بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده

بلد-راهنما-کسی که راه را می شناسد

دلِی دلِی-حاشا-انکار

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

از سر نو-دوباره

تخمش را ملخ خورده-نایاب است

پرت و پلا-تار و مار-پراکنده-بی معنی-مزخرف

تظاهر نمودن-وانمود کردنف ظاهر سازی کردن

اشکال‌تراشی-ایرادگیری-گره در کار اندازی

 

دیدن دم کسی-دم کسی را دیدن

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

 

خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند
دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

اشرفِ خر-حریصی که زیان کند-نه خود خورد و نه به دیگران خوراند

خشکه بار-نگا. خشکبار
بی پرده-رک و صریح-آشکار

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

 

خیس کردن-ادرار کردن به خود

دُم دار-پر رو-وقیح-دریده

اَکه ننه-آدم آب‌زیرکاه

ارواح شکمت(ارواح بابات)

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

چشمه آمدن-گوشه ای از مهارت خود را نشان دادن

آلت دست کسی شدن(مورد سوء استفاده قرار گرفتن)

رک حرف زدن-بدون پروا و ملاحظه حرف زدن-صریح و روشن سخن گفتن

 

پست خوردن کسی-با کسی رو به رو شدن

تیر گذاشتن و تفنگ برداشتن-نهایت عصبانیت-بد و بیراه گفتن

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

جد و آباد-آبا و اجداد-پدر و پدر بزرگان

پر نفس-پر چانه-پر حرف-کسی که در دویدن نفسش دیر تنگ شود

از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است

خجالت زده-شرم زده-شرمگین

پکاندن-ترکاندن

حرف روی حرف کسی آوزدن-برخلاف حرف کسی چیزی گفتن-با حرف کسی مخالفت کردن

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

افسارگسیخته(سرکش)

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

دلخور بودن-گله مند بودن-ناراضی بودن
چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه

 

جا افتاده-آدم متین و با تجربه

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

ادب کردن-با تنبیه آموختن-آدم کردن

پَرِ قیچی-پادو-کارگزار-طرفدار پر و پا قرص

بکن نکن-امر و نهی

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

پینه کردن- پینه بستن

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

بی سیرت-بی آبرو
ریسه کردن-ردیف کردن-قطار کردن-پشت سر هم قرار دادن

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن

بغل زدن-زیر بازو گرفتن

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر

آدم بی‌معنی(آدم بی‌خود)
د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟

چسو-ترسو-بزدل-آن که بسیار چس دهد

 

آماده‌باش-حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر

 
زلف-موهای جلو سر و بناگوش

خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن

آهوی مانده گرفتن(بی‌انصافی کردن، عاجزکشی کردن)

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل
آبگوشتی(بی‌ارزش، پیش پا افتاده)

زیر مهمیز کشیدن-به کار سخت واداشتن و بهره برداری کردن

حساب کسی با کرام الکاتبین بودن-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات دهد
رقاص خانه-دشنام گونه ای برای برخی جاها-جاهای بی حساب و کتاب و شلوغ و پلوغ

دست بده داشتن-بخشنده بودن

رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

آهوی شیرافکن-چشم محبوب
تا برداشتن-تا شدن-خم شدن

داد و هوار-داد و فریاد

به تخته زدن-در مقام تعریف و چشم نخوردن کسی بکار می برند

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

اشکال‌تراشی(ایرادگیری، گره در کار اندازی)

خرپا کوب-کسی که کارش ساختن خرپا است

 
تو لاک خود رفتن-با کسی کاری نداشتن-توی عالم خود بودن

از زیر بته عمل آمدن-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

دلی از عزا درآوردن-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل خوردن-به خوشی ساعتی را گذراندن

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند

رخت کسی کوک بودن-رفاه داشتن
دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

چشم شور-آن که چشم زخم زند
تک روی-عمل بدون توجه به جمع

بی کتاب-بی پیر-کار دشوار-بی دین-کافر

در نتیجه-سرانجام-عاقبت

اَل اَمان(زینهار، پناه بر خدا)

زور شنیدن-نحمل جور و ظلم کردن

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

از قرار(ظاهرن، آن‌طور که پیدا است)

تخت قاپو کردن-چادر نشینان را در جایی ساکن کردن

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

چای کاری-کشت و زرع چای

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

دمدمی مزاج-دمدمی

پول خرد-پول سکه ای
جوراب شلواری-جوراب همراه با شلواری از همان جنس و چسبیده به آن
پشمالو-دارای موهای بسیار

اسپند روی آتش بودن(سخت نگران و دلواپس بودن، آرام و قرار نداشتن)

آفتابه‌دزد-دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند
داغان کردن-از هم پاشاندن-متفرق کردن
دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن
از ته ریش گذشتن(فریب دادن)

خنگ خدا-نادان و کودن

الانه-همین حالا-هم اکنون

پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

از راه به‌در بردن-فریب دادن-اغوا کردن

 
تو مشت کسی بودن-کاملا در اختیار کسی بودن

 

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

خانه به دوشی-بی خانمانی-آوارگی
خاطر خواه-عاشق-دل باخته

خوشگلک-با خوشگلی اندک

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

پیشی-گربه در زبان کودکان

پیش پیش-جلو جلو

پا بر جا-ثابت قدم-استوار

درب و داغان شدن

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

زنجیر زدن-زنجیر به پشت خود زدن

چشته خور-کسی که پس از یک بار کمک گرفتن همیشه توقع کمک دارد
خِفت-نوعی گره

ریش و قیچی را دست کسی دادن-اختیار کاری را به دست کسی دادن

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک

خون سیاوش-انگیزه ای که سبب نابودی دو خانواده-دو شهر یا دو کشور شود
از ران خود کباب خوردن(با سختی چیزی به‌ دست آوردن)

پُخ-واژه ی ترکی به معنی مدفوع

آفتاب‌زردی-غروب آفتاب

بردن از رو- از رو بردن

ذِله شدن-ذله آمدن

زدن به چاک-در رفتن-جیم شدن

در خط چیزی بودن-در فکر و نقشه ی کاری بودن

 
چیله-هیرم-خاشاک

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

ترکمون زدن یا کردن-دست به آب رساندن-ناشیانه کاری را انجام دادن-زاییدن

 

دست بالا کردن-پیش قدم شدن-آستین بالا زدن

خانه نشین شدن-از کار بی کار شدن-معزول شدن

آب از سر گذشتن(کار از چاره و تدبیر گذشتن)

چغاله بادامی-چغاله بادام فروش

آوردن-باعث شدن-ایجاد کردن

از جگر گذشتن-نامردی کردن

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

 

پا برهنه-بدون کفش

پسله خور-آن که نزد دیگران کم می خورد و در نهان بسیار
پروار-فربه-چاق

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن

خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن
دستی پز-نانوایی که در خانه نان می پزد

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

تلیت کردن-خیساندن نان در غذاهای آبکی

پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار
حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

جگر را سرمه کردن-دل کسی را سوزاندن-بسیار غم دادن

خرده فرمایش داشتن-دستورهای بی جا دادن

 
جیغ و ویغ-داد و فریاد

ته بندی-خوراک کمی که پیش از غذای اصلی می خورند

خوشان خوشان-نهایت خوشی و لذت

درشت-حرف زشت-دشنام

خدا به سر شاهده-خدا بالای سر شاهد است

چغاله بادام-بادام نارس
تِلِک و پِلِک-رخت و وسائل ناچیز خانه
چشم کسی آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

رد پا-جای پا-اثر

با نگاه کسی را خوردن-با چشم خریدار یا شهوانی به کسی نگریستن

دست به دهن-کسی که به اندازه ی مخارجش درآمد روزانه دارد-آدم کم درآمد و تهی دست

خواری و زاری-پریشان حالی

بدک-نه چندان بد

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

چرکو-آدم کثیف

تاریک خانه-اتاق تاریک برای ظهور و چاپ فیلم

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

آفتابه گرفتن(آفتابه برداشتن)

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن

دَم ِ پَر کسی رفتن-نزدیک کسی رفتن-به کسی پناه بردن

بلا به دور-بلاها دور باد
از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

در چاه افتادن-فریب خوردن

آش و لاش(به‌کلی متلاشی‌شده، له‌ولورده)

زینه-پله

خربازار-شلوغ بازار-بی حساب و کتاب
داداشی-برادر در زبان کودکان

 

اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

اَکه ننه(آدم آب‌زیرکاه)

اوستاکار-استادکار-ماهر و مسلط
خُرخُرو-آن که در خواب بسیار خرناس می کشد