کامل ترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت هشتم

اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

چیز خور-مسموم شده

 

 
داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

از آب روغن گرفتن-از هر اتفاقی بهره برداشتن

خش افتادن-خراش افتادن

بیرون زدن-ناگهان از جایی بیرون رفتن

جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن

بیراهه-راه میان بر ولی دشوار

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

رنگ نداشتن حنای کسی-اعتباری نداشتن حرف یا عمل کسی

پهلو فنگ-نگاه داشتن تفنگ به موازات و عمود بر زمین
 

پخش-پراکنده

تیر مالی-لاغر-باریک-ضعیف-دختر بلند بالا

آب در هاون کوفتن(کار بی‌هوده کردن)

دوا گُلی-دوا قرمز-پرمنگنات

دست زیر بال کسی کردن-کسی را یاری کردن

 

خروار-کنایه از مقدار زیاد

پزا-زود پخت شونده

اُمُل(عقب‌افتاده، قدیمی)

بد آوردن-بد شانسی آوردن-زیان دیدن بر اثر پیشامد بد

خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن

جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

باب شدن-معمول و رایج شدن

انکر منکر-بسیار زشت و بدترکیب

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند
بابا ماما-همه کاره ی محل-بزرگ لوطیان
 

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

خنکای صبح-سحرگاه
پاکار-امر بر-پادو-مباشر

پست خوردن کسی-با کسی رو به رو شدن

چشم ورقلمبیده-چشم بیرون زده

چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

زیر و بالا گفتن-دشنام های زشت به کسی دادن

آب و تاب-تکلف-لفت و لعاب-تفصیل
آب بندی کردن-آرام آرام به کار انداختن دستگاه نو

زیر جلکی-پنهانی

خُرخُر-آواز نفس شخص خوابیده

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

حاشیه بندی-گل کاری کردن در باغچه-مرز بندی

خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

حق شناسی-سپاس گزاری

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است
خواب گرد-کسی که در خواب راه می رود

حوصله داشتن-حال مساعد داشتن-تحمل داشتن

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن
پول سیاه-سکه ای از نیکل و مس

ابوقراضه(ابوطیاره)

زور زدن-فعالیت زیاد کردن-به کار بردن زور و نیرو
دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی

پشت دستی-ضربه ای به عنوان تنبیه به پشت دست بچه

پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن
آفتاب از کدام طرف در آمده؟-چه عجب از این طرف‌ها؟!

آب پاکی روی دست کسی ریختن(کسی را کاملن ناامید کردن)
آه نداشتن که با ناله سودا کردن-آه در بساط نداشتن

آب در هاون کوفتن-کار بی‌هوده کردن

تنبل خان-تن پرور

آجر شدن نان(از بین رفتن درآمد)
آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

پنجول زدن-با ناخن های دست روی تن کسی را خراش دادن
زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

دعوا-مشاجره-نزاع-بازخواست و سرزنش

پَخ خوردن-تیزی چیزی

بینی و بین الله-میان من و خدا-انصافا-الحق

چاق سلامتی کردن-احوال پرسی کردن
خشک زدن-مات و مبهوت ماندن

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

دست دادن-پیش آمدن

خبر کسی یا چیزی را آوردن-مرگ و نابودی کسی یا چیزی را اعلام کردن-مردن-نابودی

 
راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

بیدار خوابی-خواب سبک-بیدار شدن پیاپی

پریدن از خواب-بیدارشدن ناگهانی در اثر آوازی سخت یا خوابی آشفته
خفه کردن-آتشی را خاموش کردن-خاموش شدن موتور-با اصرار در کاری کسی را کسل کردن

آویزان کسی شدن-طفیلی کسی شدن

تنبان درآر-بی حیا-دریده

تیر کشیدن-درد کردن عضوی از بدن

زیر سبیل در کردن-به روی خود نیاوردن-درگذشتن

تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن

تفنگ شکاری-تفنگ ویژه ی شکار

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم

ژوری-هیئت داوران

رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند

بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش
بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

خَرخَری کردن-حرکات ابلهانه از خود درآوردن-خل بازی درآوردن

 

 

چار نعل-به سرعت-به تاخت

 

زیر سبیل کسی را چرب کردن-رشوه دادن به کسی

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی
پشکل-سرگین حیوانات اهلی

خرخاری-همدیگر را خاراندن

خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی زدن-به عمد بی توجهی کردن-خود را بی اطلاع نشان دادن

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

بی تفاوت-بی اعتنا

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن
پرت شدن-دور افتادن از مطلب
پاچه لیز شدن-از راه پیمایی خسته شدن

راستکی-واقعی

خدا و خرما را با هم خواستن-از دو محل سود بردن-دو سره بار کردن

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن

زخم زبان-نیش زبان-آزردگی از سخن کسی

خربان-صاحب خر-خرکچی

از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن

دیزی-ظرفی سفالی یا فلزی که در آن آبگوشت می پزند-آبگوشت

تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر

خون گرم-خوش برخورد-با عاطفه-پر مهر

چینه چینه خوردن-ریزه خواری کردن

پیشت-آوازی برای راندن گربه

چار چار کردن-داد و فریاد راه انداختن

 

پچ پچ کردن-نجوا کردن-زیر گوشی حرف زدن
این هلو این هم گلو-مثل آب خوردن-انجام این کار بسیار آسان است
جنس بد بیخ ریش صاحبش-کالای بد به فروشنده اش باز می گردد

تکیه-محلی برای روضه خوانی-پشت به چیزی دادن

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن

خم گرفتن-فنی از کشتی

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

چلغوز-فضله ی مرغ و کبوتر-آدم کوتاه قد و بی عرضه

چنگ انداختن-چنگ زدن

از لجِ-از سر لجاجت-از روی خشم

دان دان بیرون زدن-ظاهر شدن دانه ها بر پوست

پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن

به لجن کشیدن-مفتضح کردن-رسوا و بی آبرو کردن

خرج-هزینه-پول مصرف روزانه ی خانواده
تا فیها خالدون-تا پایان-همه و همه

ترق و تروق-سر و صدای به هم خوردن دو یا چند چیز

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

در آمدن از آب-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

خوش آب و رنگ-سرخ و سفید چهره-زیبا و ملیح

چشته خور-کسی که پس از یک بار کمک گرفتن همیشه توقع کمک دارد
پشت رو-وارونه

آشیخ روباه-آب‌زیرکاه-مکار

آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

دو دو کردن-دویدن
 

پارتی بازی-حزب بازی-انجام کار از طریق سفارش و توصیه

خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن

آگوز(لقب ریشخندآمیز برای مرد ریزنقش و متکبر)

از قلم انداختن(از یاد بردن، مورد بی‌توجهی قرار دادن)

ریزه خوانی کردن-غرغر کردن-نق زدن-ایراد گرفتن

بمیرم-قربان بروم

چهار چنگول ماندن-نگا. چهار چنگول شدن

چشم بندی-شعبده بازی-تر دستی

از دور دستی برآتش داشتن-آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن
پول خرد-پول سکه ای
دختراندر-نادختری-دختری که از شوهر یا زن دیگری باشد

باب طبع-موافق میل-مطابق سلیقه
 

آفتاب‌زردی(غروب آفتاب)

خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی زدن-به عمد بی توجهی کردن-خود را بی اطلاع نشان دادن
رفتن توی بحر چیزی یا کسی-در چیزی یا رفتار کسی دقیق شدن
خوراک-مصرف یک دوره ی معین

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

پشت گوش انداختن-دیر انجام دادن-اهمیت ندادن-امروز و فردا کردن

 

تنگ غروب-نزدیک غروب-آفتاب زردی

ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است

تو حرف کسی دویدن-حرف میان حرف آوردن-حرف کسی را قطع کردن

البرز-بلندقامت-دلیر
تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن
 

بجا آوردن-شناختن-دریافتن

جامهر گذاشتن-مهری که به نشانه ی مشغول بودن در جایی بگذارند
پشت-نسل-فرزندان

 

خربازار-شلوغ بازار-بی حساب و کتاب

 

استخوان‌فروش(ستایشگر آبا و اجداد)

چگور پگوری-خوشگل-جذاب

پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

آکَل-آقای کربلایی

دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

پوست کلفت-سخت جان-مقاوم

از رو رفتن-خجالت کشیدن-از میدان به‌در رفتن
دراز کشیدن-خوابیدن-به پشت خوابیدن-مدتی کوتاه خوابیدن

 

دیر کرد-تاخیر-تعویق

چرک و خون-چرک آلوده به خون

خارش-خاریدن-نام بیماری خاریدن نشیمنگاه

 

 

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

به سر دویدن- با سر رفتن

آتش به گور کسی باریدن(پس از مرگ دچار عذاب شدن)

رج زدن-ردیف ایستادن-صف بستن-نوشتن مشق به ترتیب عمودی

 

زبر و زرنگ-چابک و فرز

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک
خودی-آشنا

جود-یهودی-حهود

دم و دود-مجلس گرم مهمانی-دود تریاک و شیره و سیگار و چپق

اجباری بردن(کسی را به خدمت سربازی بردن)
زور زدن-فعالیت زیاد کردن-به کار بردن زور و نیرو
 

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن

پر رو-بی شرم-وقیح-دریده

 
آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

با کسی تلیت شب جمعه خوردن-با کسی هم منفعت نبودن

حلال طلبی-نگا. حلال یابی طلبیدن

از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

خبر مرگش-خدا مرگش بدهد
حنای کسی رنگ نداشتن-اعتبار نداشتن-دارای نفوذ نبودن

زبان زدن-سخن گفتن-نوک زبان را به قصد چشیدن به غذایی زدن

دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان

چیزی را در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و اعتبار اعلام کردن چیزی

تله کاشتن پیش پای کسی-به کسی کلک زدن-کسی را گیر انداختن
تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

تصدق کسی رفتن- تصدق شدن کسی را

 

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن
چُس بی طهارت-آدم حقیری که پایش را از گلیمش بیرون می گذارد

حمله کردن-یورش بردن

این خاکدان-دنیا

بله گرفتن-رضایت عروس را گرفتن

داغ باطل زدن-از کار انداختن-از رونق و رواج انداختن

 

خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس

دار زدن-اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار

خورد و برد-افراط و زیاده روی-ریخت و پاش-تعدی و تجاوز

بیعار-کسی که شرم و ننگ نمی شناسد و از سرزنش شرمنده نمی شود

حساب کسی با کرام الکاتبین بودن-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات دهد

دو شکمه-آن که در بازی به جای دو نفر بازی می کند

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

افتادگی-پریشانی-احتیاج

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

بلبل زبانی کردن-شیرین زبانی کردن-حاضر جوابی کردن-پرحرفی کردن

خدیجه خبرکش-خبر چین و دو به هم زن

اسم درگوشی-نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است

تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

ریش کسی سر بالا رفتن-به مرگ نزدیک بودن کسی

زیج نشستن-خانه نشین شدن-انزوا گزیدن-از دوستان بریدن

پرچانگی کردن-پر گویی کردن-وراجی کردن
آب پاکی روی دست کسی ریختن-کسی را کاملن ناامید کردن
تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد
 

الف شدن اسب(هر دو پا بلند کردن اسب)

بی اشتها-بی میل به غذا

زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

ذِله آوردن-به ستوه آوردن-خسته و عاجز کردن

اشک تمساح(گریه ی دروغین)

حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن

پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

دوز و کلک سوار کردن-توطئه چیدن-مطالبی را خلاف واقع جلوه دادن

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

بازداشتی-زندانی موقت
چای دان-جای نگهداشتن چای خشک

حاجی ارزانی-گران فروش

حدس زدن-پنداشتن-گمان کردن

چارک-یک چهارم

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

بده بستان-داد و ستد-معامله

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

 
تیغ کش-چاقوکش حرفه ای-لات و جاهل

هرماری-ز خوردنی یا نوشیدنی تلخ-کار سخت و دشوار

تافته ی جدا بافته-بر تر و به تر از دیگران
به هم خوردن حال-استفراغ کردن-بالا آوردن

ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

آب نخوردن چشم-امید نداشتن

ترتیب اثر دادن-به حساب آوردن-اهمیت دادن

ابرو کج کردن-خشم گرفتن

زبان زدن-سخن گفتن-نوک زبان را به قصد چشیدن به غذایی زدن

اشهد را گفتن-برای مرگ آماده شدن

پچ پچ کردن-نجوا کردن-زیر گوشی حرف زدن

 

از خواب پریدن-بیدارشدن ناگهانی از خواب
دوره افتادن-گرداگرد شهر گشتن-به دیدار هر کسی رفتن

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن
زردی کشیدن-تحمل کردن-سختی دیدن-انتظار کشیدن

دُم کلفت-پول دار-مقتدر

خاله بی بی-نوعی آش

ادا اصول(ادا اطوار)

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

جملگی-تمامن-سراسر

چشه ؟-او را چه شده ؟

 

خبر چین-سخن چین-جاسوس

پت پتی-موتور سیکلت

ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی

پیش کسوتی-قدمت و برتری

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

چیلک دان-چینه دان

آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)

آتش به گور کسی باریدن(پس از مرگ دچار عذاب شدن)
به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن
جِر خوردگی-بریدگی-پارگی

پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن

فال بد زدن

خرده ریز-اثاثه ی اندک و کم مصرف-آشغال

حرفشان شدن-مشاجره ی لفظی پیدا کردن-اختلاف پیداکردن بر سر چیزی

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

رج زدن-ردیف ایستادن-صف بستن-نوشتن مشق به ترتیب عمودی

 

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

از قماش چیزی (کسی) بودن(از جنس چیزی بودن، از تیپ کسی بودن)

آمد داشتن-فرخنده و میمون بودن

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی

چوبدار-گله دار-گوسفند دار

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

چیز دار-ثروتمند

درس خود را از بر بودن-موقعیت و وضعیت را خوب دزیافتن-به کار خود وارد بودن-بیدار و هوشیار بودن

بی جا-نامناسب-بی مورد

خفه خون گرفتن-دم بر نیاوردن-ساکت شدن

رنگ و رو-آب و رنگ-جلا و درخشندگی
خواستگاری-رفتن به دیدن دختر یا زنی برای برگزیدن و همسری پسر یا مردی
حساب و کتاب-نگا. حساب کتاب

پرت از مرحله-دور از اصل موضوع

در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و بی اعتبار دانستن

چراغ چشمک زن-چراغی که خاموش و روشن می شود
آخش درآمدن-از درد نالیدن

خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

دوری و دوستی-دوری برای دوام و پایداری دوستی لازم است

دست مزد-اجرت-مزد کار

خرد نکردن تره برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن

چرک و خون-چرک آلوده به خون

خُل-نیمه دیوانه-سفیه

از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن
چال شدن-گود شدن-دفن شدن-در زیر خاک گذاشته شدن

تنگ-بسیار نزدیک-چسبیده

ارواح شکمت-ارواح بابات

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

آن‌کاره(اهل آن کار (کار بد))

جوشی شدن-عصبانی شدن

زبان بسته-برای تحقیر به آدم های بی عرضه یا کم آزار گفته می شود

ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

داغ به دل کسی گذاشتن-کسی را عزادار کردن

حرام شدن-بی فایده شدن-بی نتیجه شدن

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه
آس و پاس-در نهایت تهیدستی-بینوا-مفلس

دق کردن-از غصه مردن

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

آخرین تیر ترکش-آخرین تدبیر

تازگی-طراوت-خرمی-اخیرن

از زیر کار در رفتن-تن زدن و نپذیرفتن کاری-کار را جدی نگرفتن

ددر رفتن-بیرون رفتن

این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند

خطب کسی کج بودن-نگا. پالان کسی کج بودن

بُز ِ گَر-بزی که بیماریِ گَری

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن