منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 394

تحت الشعاع قرار دادن-زیر نفوذ و تاثیر قرار دادن

درد دل-غم و اندوه درونی

دست به آب رسانیدن-به دستشویی رفتن-به توالت رفتن

رک رک نگاه کردن-چپ چپ نگاه کردن-بر بر نگاه کردن

دلخوری-گله-شکایت-اوقات تلخی

دوش فنگ-نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

اسب چوبین-تابوت
دل گُنده-سهل انگار
از منبر پایین آمدن(از پرچانگی دست برداشتن، سخن را به پایان آوردن)
ریخته پاشیده-درهم برهم-شلوغ پلوغ

 

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

 

چِک کشیدن-حواله کردن با بانک به وسیله ی چک

چِخه-نگا. چِخ

از شوخی گذشته-حالا برسیم به مطالب جدی

پای کسی نشستن-در انتظار وصل کسی بودن

آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)

دندانه دندانه-دارای برجستگی ها و بریدگی هایی در کناره

خلق کسی تنگ شدن-عصبانی شدن-بی حوصله شدن

به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

پس خور-آن که بازمانده ی غذای دیگران را می خورد

 
خر چسونه-در مقام تحقیر به شخص خقیر و ناقابل می گویند-نام حشره ای است

آب خنک خوردن-به زندان افتادن

تسبیح انداختن-یک یک دانه های تسبیح را از زیر انگشتان گذرانیدن

حلوا جوزی-آدم ساده دل و سر به راه-پر حوصله و مطیع

 

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

زیر نویس-پادداشت پایین صفحه-پا نویس-نوشته ی زیر فیلم

 

خوش ریخت-دارای هیکل برازنده
خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده

تو روی کسی چیزی گفتن-رو در روی کسی چیزی گفتن

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن

رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن

 

اما توی کار آوردن(شک و تردید درست کردن، اشکال‌تراشی کردن)

 

ازخودراضی-متکبر-خود پسند

خانوار-مجموع اعضای یک خانواده

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن
خطایی-نوعیز آجر

خشک خشک توش کردن-در مقابل کسی شدت عمل به خرج دادن-کسی را سخت آزردن

دگنگ-چوب-چماق-اعمال زور

آبستن فرزندکش(دنیا، روزگار)

آواز شدن-شهره شدن

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم

بنا-قرار

چنگک شدن-چنگ شدن

چلو کباب-غذایی مرکب از چلو و کباب

 

دست و پای خود را گم کردن-دست پاچه شدن

دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد
 

پیاله فروشی-میخانه

چرب و نرم-غذای پر روغن و خوشمزه-سخن دلنشین-آدم متملق

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

بند آمدن-متوقف شدن

 

بلغور کردن-سر هم ردیف کردن-حرف های قلمبه زدن-شکسته و نامفهوم حرف زدن

 

چه صیغه ای است ؟-چه معنی داد ؟

زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن
چرت و پرت-حرف مفت-حرف بی خود

خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن
به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن
ارواح بابات-به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود
خواب و بیداری-در حالت بین بیداری و خواب

 

بی ریشه-بدون اصالت-نا اهل-نا نجیب

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

آب شیراز(شراب)

برداشتن-قبول کردن-اختیار کردن

از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

چُس بی طهارت-آدم حقیری که پایش را از گلیمش بیرون می گذارد

راه به جایی نبردن-نتیجه ندادن-به جایی نرسیدن

زدن به صحرای کربلا-مطلبی را به صورت اشاره و کنایه گفتن-روال سخن را به موضوع خاصی برگرداندن

رنگ و رو رفته-کهنه-فرسوده-کارکرده

 

زبانی-شفاهی

 
دوغ و دوشاب یکی بودن-فرقی میان خوب و بد نبودن
جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده
پاره شدن بند دل-بسیار ترسیدن

پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک

جگر پاره-فرزند-جگر گوشه

ادا اصول-ادا اطوار

تنگ-بسیار نزدیک-چسبیده

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش

چرخ زدن-گردش کردن-به عنوان تفریح یا تماشا حرکت کردن

دل کسی را خون کردن-کسی را سخت رنجاندن
تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

تا کردن-دو یا جند لا کردن-رفتار کردن

در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

به روی خود نیاوردن-اهمیت ندادن-به سکوت برگزار کردن-خود را به آن راه زدن

دلخور-رنجیده-ملول-گله مند

رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند

بی بو و بی خاصیت-کسی که سود و زیانی ندارد

جگرکی-جگر فروش

 
چانه لغی-راز داری نکردن

دور تا دور-گرداگرد-اطراف

خدا گرفتن-به عذاب خدا گرفتار شدن-بدبخت شدن

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

از جا پریدن(یکه خوردن، عصبی شدن)

حواله ی روی یخ-نگا. حواله ی سر خرمن

ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل

اشک تلخ-شراب-اشک عاشق
خر ِ دیزه-لج بازی که به خود ضرر بزند
خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

دو بامبی-دو دستی-با دو دست

 

 

بازوبند-نواری که به نشانه ی معینی بر بازو می بندند

ریش تپه-پر ریش-دارای ریش انبوه
دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

برادر تنی-برادر حقیقی

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه
ز ِله-ستوه-عجز
پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی

خرده خرده-کم کم-رفته رفته

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

خاطر خواه-عاشق-دل باخته

پشت بندی کردن-به انتظار غذا چیز مختصری خوردن

 

جد و آباد-آبا و اجداد-پدر و پدر بزرگان

آفتاب خوردن-سختی کشیدن
دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن
اوضاع احوال-وضع و حال
چپ بودن-چپ دست بودن-لوچ بودن-مخالف یودن

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی

بساط-جایی در کنار خیابان که دستفروشان کالاهای خود را عرضه می کنند

پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن

برش-لیاقت-زرنگی-کاردانی

پهلو فنگ-نگاه داشتن تفنگ به موازات و عمود بر زمین

جا-رختخواب-بستر

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن
اشتر گربه-چیزهای نامتناسب با هم
از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

زیر گذر-راهی زیرزمینی برای پیاده ها که پیاده رو این سوی خیابان را به آن سو پیوند می دهد

در بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن

تسویه حساب-تلافی-پاک کردن دل خوری
به هم خوردن حال-استفراغ کردن-بالا آوردن
به چپ چپ-فرمان نظامی برای گردش به چپ

روی زمین سفت نشاشیدن-به مقاومتی بر نخوردن

حرف شنوی-سر به راهی-تبعیت-نصیحت پذیری

 

اجل معلق-مرگ ناگهانی

 

اتر خان رشتی-آدم پرافاده
در به در شدن-آواره شدن-بی خانمان شدن-جا و منزل مناسبی نداشتن
دست به دل کسی گذاشتن-با یادآوری خاطره ای دل کسی را اندوهگین کردن

زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن
آفتابی کردن(پدیدار کردن)

آیینه‌ی اسکندری-آفتاب

چادر رختخواب-چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور

پر مدعا- پر ادعا

خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

آتشی شدن(از کوره در رفتن)

به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن

پرچانگی کردن-پر گویی کردن-وراجی کردن
آفتاب گز کردن-ولگردی کردن

پاکار-امر بر-پادو-مباشر

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

ساییدن دندان ها به یکدیگر به هنگام خشم یا در خواب

 

فرسوده و خراب شدن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن(از باران به ناودان پناه آوردن)

دست به یقه شدن-دست به گریبان شدن

ددر برو-نانجیب-زن بدکاره

چانه لغ-نگا. چانه شل

پالان کسی کج بودن-پاکدامن نبودن-ناپارسا بودن

ته ریش گذاشتن-کمی ریش بر صورت نگهداشتن

افتادن توی هچل(گرفتار دردسر و ناراحتی شدن)

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

به تور زدن- به تور انداختن

خدابیامرزی-درخواست بخشش
چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

 

چماق-چوبدست-گرز

چشم انداز-منظره

ابریشم(زن نوازنده، مطرب)

زیر پای کسی نشستن-کسی را از راه به در بردن-فریب دادن

بی باعث و بانی-بی کس و کار-بی سرپرست

چشم زخم زدن-چشم زدن-آسیب رساندن

بی چیز-تهی دست-فقیر

رو گرفتن-چهره ی خود را پوشاندن

چشم کسی آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

روز پنجاه هزار سال-روز قیامت

چوب رخت-چوبی افقی که جامه را بر آن می آویزند

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

بار سرکه- ترش ابرو

چرک-کثیف

خشکه بار-نگا. خشکبار

چلچلی-دیوانگی-بیعاری

چشم را درویش کردن-جلوی نگاه خود را گرفتن-نگاه نکردن

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

چوب به آستین کسی کردن-به سختی تنبیه کردن-به سزای عمل رساندن

پر اشتها-کسی که متمایل به خوردن زیاد است

زهرحند-خنده ی تلخ و از روی خشم

زبان دراز-بی ادب-گستاخ-کسی که با گستاخی خارج از حد خود سخن بگوید

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

بالا آمدن دل و روده-به حالت تهوع افتادن

درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

جار و جنجال-داد و فریاد-نزاع و کشمکش

ریگ دندان کسی شدن-مزاحم کسی شدن

تَک تَک-یکی یکی-جدا جدا

بغداد آباد-شکم سیر

 

پرت شدن حواس-از موضوع دور افتادن

زُهم-بوی تند و زننده ی گوشت گندیده یا تخم مرغ فاسد

چی-چه-چیز

دست به دل کسی گذاشتن-با یادآوری خاطره ای دل کسی را اندوهگین کردن

دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

 
زخمه-ضربه ای که برای نواختن به تار می زنند.

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

دور تا دور-گرداگرد-اطراف
دوستی خاله خرسه-دوستی از روی نادانی که موجب زیان شود

بوی شیر از دهان کسی آمدن-نادان و بی تجربه بودن-رشد جسمی و عقلی نداشتن-کودک و خام بودن

 
 

جوشی شدن-عصبانی شدن

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن
پیچیدن نسخه-آماده کردن داروی نسخه ی دکتر در داروخانه

تازه کار-کم تجربه-مبتدی-ناشی

چشم زهره-ترس

 

از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

زهره ترک کردن-سخت ترساندن-از وحشت به حال مرگ انداختن

زاغ و زوغ-فرزندان خردسال-نق-غر و لند

زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد

برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن

رو شدن دست کسی-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن

 

 
جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن

پا بریده بودن-ترک آمد و رفت کردن
جامغولک-حقه-حیله
پشت دست را داغ کردن-توبه کردن-برای نکردن کاری با خود شرط کردن

 

پوست خربزه زیر پای کسی انداختن-کسی را به دردسر انداختن

بی بخار-بی خاصیت-بی عرضه-ناتوان

افسار کسی را شل کردن-به کسی آزادی کمی دادن

به هوس چیزی افتادن-مایل به چیزی شدن-به یاد چیزی افتادن و آن را خواستن
بلند بالا-قد بلند

راست و ریس-موانع و معایب

خربان-صاحب خر-خرکچی

چو-شایعه

 

دولاب-گنجه-کمد-قفسه

از سر نو(دوباره)

ارزانی-بخشیدن-دادن

 

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

 

 

الانه(همین حالا، هم اکنون)
روبوسی-به مناسبتی روی یکدیگر را بوسیدن

 

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

 

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

پیداش شدن- آفتابی شدن-ظاهر شدن

آقام که شما باشید-خدمت شما عرض کنم

داغان کردن-از هم پاشاندن-متفرق کردن

پکر شدن-کسل و عصبانی شدن

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

آواز دادن(خواستن)

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

دود چیزی تو چشم کسی رفتن-سودش به کسی و زیانش به دیگری زسیدن

دله کردن-کسی را به دلگی عادت دادن

راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

خرده خر-کسی که آذوقه ی خانه را روز به روز می خرد نه یکجا
چسی درکن-آدم پر مدعا

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن

آبِ خشک(آب بسته)

پیش کسوتی-قدمت و برتری

خروار-کنایه از مقدار زیاد

ریش کسی را در دست داشتن-از کسی نقطه ی ضعف در دست داشتن-از کسی گروی در دست داشتن

اسیر خاک-مرده-تن‌پرور

بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن
ریش توپی-ریش تپه

دم-هنگام
پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

رفتن از رو-خجالت کشیدن-شرم کردن-از میدان به در رفتن-مجاب شدن

زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم